23. Lem'anın Hatimesinde ibadeti terk eden insan nefsine zulmeder deniyor. Nefse zulmetmek nasıl olur?

Bu cümlede nefsine zulmetmek tabiriyle kasdolunan şey, insanın kendi kendine zulmedip zarar vermesidir.

Çünkü nefsin iki manası vardır. Birisi, insanı kötülüklere yönlendiren nefs-i emmâresi, diğeri insanın kendisi. Yani insan nefs-i emmâresine değil kendine zulmediyor. Zaten sorduğunuz cümlenin iki satır yukarısında geçen şu cümle de bu manayı gösteriyor:

“Hem o târik-üs salât (namazı terk eden kişi), kendi kendine mâlik (sahip) olmadığı için, kendi mâlikinin bir abdi (kulu) olan kendi nefsine zulmeder. Onun mâliki, o abdinin hakkını, onun nefs-i emmaresinden almak için, dehşetli tehdid eder.”

Sekizinci Söz’de nefsine zulmetmenin manası açıkça “kendi kendine zulmetmek” olarak şöyle geçmiştir:

“Bir adam, güzel bir bahçede, ahbablarının ortasında, yaz mevsiminde hoş bir ziyafetteki keyfe kanaat etmeyip kendini pis müskirlerle sarhoş edip; kendisini kış ortasında, canavarlar içinde aç, çıplak tahayyül edip bağırmaya ve ağlamaya başlasa, nasıl şefkate lâyık değil, kendi kendine zulmediyor.”